Η Λίμνη Δύστος και μια αμαρτία που επιδιορθώνεται…

Γράφει ο Γιάννης Σχίζας (αναδημοσίευση από την εβδομαδιαία εφημερίδα «Ο δρόμος της αριστεράς»). Το ιστολόγιο του Γιάννη Σχίζα είναι το https://oikologein.blogspot.com/

 

Οι υγρότοποι είναι περιοχές της φύσης  που ξεφεύγουν από το τυπικό μοντέλο της φύσης – δεν είναι αμιγώς στεριά ούτε  θάλασσα – και γι αυτό το λόγο περιέχουν τη δική τους πανίδα και χλωρίδα, καθώς επίσης και τις δικές τους λειτουργίες (1). Η βίβλος στις «Ημέρες της δημιουργίας» αναφέρει ότι ο θεός διέταξε  να  «συναχθή το ύδωρ, το οποίον καλύπτει ολόκληρον την γην, εις ωρισμένην περιοχήν και να  φανή η ξηρά”   -  όμως αυτή η «ντιρεκτίβα»  είχε υπόψη της τους ωκεανούς και τις θάλασσες,  όχι    τις  εκτάσεις που συνιστούν αναμίξεις  νερών και εδάφους. Στους υγρότοπους  συμπεριλαμβάνονται και οι λίμνες, όπου  μέχρι τους ιστορικούς χρόνους και δη τη δεκαετία του 1960, η ελονοσία μάστιζε  τους παρόχθιους  πληθυσμούς. Τα έργα που αποσκοπούσαν στην αποξήρανση των λιμνών απέβλεπαν προεχόντως στην δημιουργία νέου γεωργικού εδάφους και κατά δεύτερο λόγο στην αντιμετώπιση της ελονοσίας. Η αλήθεια δεν θα αργήσει να αποδειχθεί – για την ελονοσία είναι υπεύθυνα τα νερά  των ελών και όχι τα υγιή ύδατα στο εσωτερικό της λίμνης…(2)

Το ελληνικό κράτος προχωράει στις αποξηράνσεις με την απαραίτητη δόση σκανδάλων : Η Κωπαϊδα είναι η πρώτη μιας μεγάλης σειράς λιμνών(1892) – φέρνοντας  200.000 στρέμματα νέας αγροτικής γης. Επακολουθούν άλλες λιγότερο γνωστές, όπως η λίμνη των Γιανιτσών το 1935 (100.000 στρέμματα) και μεταπολεμικά η λίμνη της Ξυνιάδας (29.000 στρέμματα) και η λίμνη  της Κάρλας το 1962,  145 έως 180 χιλ. στρεμμάτων….. 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ  ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ

Η  (τέως) λίμνη Δύστος, που  βρίσκεται στα ανατολικά της Χαλκίδας, σε 57 χιλιόμετρα απόσταση, νότια του Αλιβερίου και περιβάλλεται από τους οικισμούς Δύστος, Πράσινο και Κόσκινα . Εκεί βρεθήκαμε  με τον ΟΦΒΘ  σε  εξερεύνηση που περιλάμβανε την περιμετρική  πορεία γύρω από τη λίμνη, το πέρασμα από ένα ορυχείο εξαγωγής «μεγαλίθων» και τελικά την κατάληξη κοντά σε μια  τοποθεσία που η παραθεριστική έπαρση ονόμασε  Πόρτο Μπούφαλο….

Η  λίμνη  «τις καλές της ημέρες» είχε έκταση  4,75 τετρ. χιλιομέτρα και  βάθος μέχρι 6 μέτρα – σύμφωνα τουλάχιστον με την Βικιπαίδεια. Με την άντληση του νερού και κυρίως με τη διοχέτευση των νερών στη θάλασσα  μέσω μιας υπόγειας καταβόθρας – της οποίας η αρχή είναι και σήμερα ορατή – η έκταση αποξηράνθηκε και   μοιράστηκε στους αγρότες. Το βούλωμα όμως της καταβόθρας σε μεταγενέστερο χρόνο  από διάφορες φερτές ύλες είχε σαν συνέπεια την κατακράτηση των υδάτων και τελικά την βαθμιαία ανασυγκρότηση του λιμναίου χώρου – βέβαια όχι με την προηγουμένη   μορφή. Μάταια οι αγρότες επεχείρησαν να κάψουν τους καλαμιώνες και να διευρύνουν τα χωράφια τους – οι καλαμιώνες διατηρούσαν άθικτες τις ρίζες τους μετά το κάψιμο και ακάθεκτοι επανακατέλαβαν το πεδίο, τώρα δε  κατέχουν ένα μέγεθος που ισοδυναμεί με τα ¾ της επιφάνειας της παλιάς λίμνης….Μάλιστα σε περιόδους μεγάλων βροχοπτώσεων  το όλο έδαφος γίνεται βουρκώδες και το υγροτοπικό καθεστώς είναι  προφανές.

ΟΙ  ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ  ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ
Στη παρούσα  μορφή της  η Δύστος παρουσιάζει δυο όψεις :  Η μια είναι από τη πλευρά του ασφαλτοστρωμένου  δρόμου που κατευθύνεται προς την Νότιο Εύβοια, όπου η πρόοδος του καλαμιώνα φαίνεται μικρή, όπου υπάρχουν σημαντικές καλλιέργειες αμπελιού και μπορεί να  διακρίνει κανείς τα ίχνη των φυτοκτόνων (φυτοφαρμάκων), που χρησιμοποιούν τουλάχιστον κάποιοι από τους αγρότες για τα χωράφια τους. 

Η άλλη όψη είναι  από το εσωτερικό της λίμνης, από ένα χωματόδρομο  που βρίσκεται στην  περίμετρό της, περνώντας δίπλα από  το νταμάρι με τους γιγαντόλιθους. Όταν αντικρίζει  κανείς τη λίμνη από το «μέσα τοπίο» τότε μόνο καταλαβαίνει τι έχει γίνει : Με τη υπερεπέκταση των καλαμιώνων, οι οποίοι πλέον κυριαρχούν στο οπτικό πεδίο  του παρατηρητή  βουτηγμένοι όπως είναι μέσα στο νερό, συνιστούν ένα μέγεθος που κάνει τη περιοχή  αδιαπέραστη. Παλαιότερα εκεί κατέφθαναν χιλιάδες πουλιά – αναφέρει η Ορνιθολογική  Εταιρεία- τα οποία μετανάστευαν αντίστοιχα το Φθινόπωρο . Σημειώνουμε ορισμένα από αυτά :  Από τους ερωδιούς απαντώνται οι σταχτοτσικνιάδες, οι πορφυροτσικνιάδες, οι λευκοτσικνίαδες κλπ,ενώ από τα παρυδάτια και υδρόβια πουλιά ζούνε μόνιμα ή περιστασιακά οι χαλκόκοτες, οι βουβόκυκνοι, τα κιρκίρια, οι σαρσέλες κ.ά. Στη περιοχή της Δύστου συναντάει κανείς αρπακτικά όπως ο φιδαετός και οι γερακίνες, ενώ σωρεία άλλων ειδών συναντώνται στους βράχους και στα πέριξ της λίμνης- κούκοι, κουκουβάγιες, γκιώνηδες κλπ. Η Δύστος είναι αναγνωρισμένος βιότοπος Natura και αποτελεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας.

 

ΔΥΣΤΟΣ  ΚΑΙ  ΚΑΡΛΑ

Η Δύστος  θυμίζει αμυδρά την Λίμνη Κάρλα, που είχε απασχολήσει την αείμνηστη Ελένη Κοβάνη με τον υπέροχο λόγο της – κράμα καλλιτεχνικής προσέγγισης και επιστημονικών στοιχείων : Η Κάρλα   αποξηράνθηκε   για να δοθεί σε γεωργικές χρήσεις, χωρίς να γίνει η κατάλληλη μελέτη του εδαφολογικού υπόβαθρού της .  Μετά από χρόνια διαπιστώθηκε η φθίνουσα γονιμότητα των εδαφών   και μετά – από άλλα χρόνια πάλι !  –  αποφασίστηκε ο επανασχηματισμός της  λίμνης  σε έκταση 10.000 στρεμμάτων, αρχικά, με την προοπτική να γίνει  42000 στρέμματα .

Το παράδοξο με την όλη ιστορία των λιμνών είναι το εξής : Το κράτος προχωράει στην αποξήρανσή τους  ενώ από την άλλη πλευρά δημιουργεί «συνθετικές» και τεχνητές  λίμνες…Κατά κανόνα οι εκτάσεις που δημιουργούνται στα τεχνητά (επίσης) φράγματα γίνονται λίμνες που  μάλιστα, εκτός από την άρδευση ορισμένων εκτάσεων, αποβαίνουν  εστίες αναψυχής. Η λίμνη Πλαστήρα είναι μια από αυτές , που έγινε ύστερα από το φραγή  του ποταμού Ταυρωπού. Το πρόβλημα όμως είναι ότι σταδιακά , με  τις φερτές ύλες, ασκούνται  τρομερές πιέσεις και τείνουν να επικαλύψουν τα φράγματα -  αν όχι να τα οδηγήσουν σε συντριβή.

Η ΔΥΣΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Μέσα στο χρόνο και στις γεωλογικές περιπέτειες ο χώρος της λίμνης πέρασε από πολλά κύματα. Στην αρχαιότητα το πρώτο αποστραγγιστικό έργο που έγινε ήταν από τον Ερετριέα μηχανικό Χαιρεφάνη, αλλά η  ανύπαρκτη συντήρηση των έργων αποχέτευσης  οδήγησαν στην επανασυγκρότηση της λίμνης… Ο λόφος Καστρί που βρίσκεται στη καρδιά της –  που σώζεται απλώς κατά ένα τειχίο – πιστοποιεί την παρουσία ανθρώπων σε ένα νησίδιο στο εσωτερικό της λίμνης, για λόγους προστασίας. Ο όρος «Δύστος» δηλώνει την καταβύθιση και πάντως εμπνέει τον ερευνητή να «ψάξει» στην Πελασγική περίοδο.  Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης αναφέρονται στην νεολιθική εποχή ( 3^η χιλιετία π.Χ) στη συνέχεια όμως  και μέχρι τον 4^ο αιώνα η Δύστος οργανώνεται  σε πόλη.  Τα ίχνη αυτής της πόλης  συνεχίζονται στη πορεία του χρόνου,   μέχρι τη Φραγκοκρατία.. Μετά από τη Φραγκοκρατία, σύμφωνα με μια υπόθεση,  ο λόφος Καστρί εντάσσεται πλέον στις «Φρυκτωρείες» που αναλαμβάνουν την μετάδοση μηνυμάτων από τόπο σε τόπο.

Αυτή η διαδικασία  των μηνυμάτων φαίνεται ότι δεν λειτούργησε  στη περίπτωση ενός ζεύγους  Αλβανών :  Που το 2018 πιάστηκε να καλλιεργεί δενδρύλια χασίς κοντά στην περίμετρο της  Δύστου…

Σημειώσεις

1.Στη  Σύμβαση Ραμσάρ(1971) ο ορισμός των υγροτόπων διατυπώνεται ως εξής: "υγρότοποι είναι οι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα , από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα".

Πηγή: iefimerida.gr - https://www.iefimerida.gr/ellada/ygrotopoi-simantikoi-einai-gia-periballon

2. Ελένη Κοβάνη – Καλισθένη Αβδελίδη :  «Λιμνών αποξηράνσεις – Μελέτη αειφορίας και πολιτιστικής  ιστορίας», έκδοση ΕΚΚΕ, Αθήνα 2002

3.https://www.naturagraeca.com/ws/129,191,54,1,1,%CE%9B%CE%AF%CE%BC%CE%BD%CE%B7-%CE%94%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82